Socanta // tussen africhting en revolte

Vluchtelingenbewegingen en racisme (1993)

Over de actualiteit van Hannah Arendt's "DE NATIE DER MINDERHEDEN & HET VOLK DER STATENLOZEN"

In het Duits verschenen als Medico Report 19: Flüchtlingsbewegungen und Rassismus. Die Nation der Minderheiten und das Volk der Staatenlosen, Frankfurt 1993. Eveneens in 1993 verschenen in "Arbeitsmigration und Flucht".

1 - Introductie

"Sinds de eerste wereldoorlog heeft elke oorlog en elke revolutie met een eentonigheid zonder weerga de massa van recht- en thuislozen doen toenemen. Geen paradoxie in de huidige politiek is met zoveel bittere ironie vervuld als de diskrepantie tussen de beslommeringen van goedbedoelende idealisten - die hardnekkig rechten als universele mensenrechten voorstellen, waarvan echter alleen de burgers van de meest welvarende en beschaafde landen profijt hebben - en de situatie van de rechtelozen zelf, die net zo hardnekkig is verslechterd, totdat het interneringskamp - vóór de tweede wereldoorlog slechts een bij wijze van uitzondering in het leven geroepen bedreiging voor de statenlozen - tot routine-oplossing voor het verblijfsprobleem van 'displaced persons' is geworden".

Hannah Arendt, Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft, 1951

Deze tekst behandelt de migratie in de jaren '20 en '30 van deze eeuw. De mobilisering, de behandeling en het ontnemen van de rechten van migranten uit die tijd behoren tot de voorgeschiedenis van Auschwitz.

In het huidige debat over vluchtelingen- en asielrecht is kennis over deze vroegere vluchtelingenbewegingen niet aanwezig. Niemand heeft een poging gedaan de aktuele vragen tegen deze achtergrond te overdenken. De historiese parallellen met Weimar, die de laatste tijd soms worden getrokken, zijn met het verschijnen van de neonazistiese skins verbonden, die misschien weer de opkomst van een nieuw politiek systeem aangeven. Ze zijn echter niet gericht op het 'vluchtelingenvraagstuk' zelf en de manier waarop de staat met vluchtelingen omgaat.

Geen enkel geschrift, ook niet de meer recente en met kennis van zaken omtrent de huidige maatschappelijke verhoudingen geschreven literatuur (1), kan dit historiese thema indringender belichten dan het negende hoofdstuk uit Hannah Arendt's "The Origins of Totalitarianism". Haar beschrijving van het probleem van de statenlozen, hun ontstaan, internering en deportatie, de internationalisering van het 'Jodenvraagstuk' als vluchtelingenprobleem en de ineenstorting van het asielrecht als ook het verval van de mensenrechten is van een beklemmende actualiteit. De tekst die hierna volgt reflekteert het werk van Arendt: Allereerst wordt ingegaan op het antisemitisme dat als een tegen een vluchtelingenbeweging gericht racisme wordt geïnterpreteerd; daarna op het verband tussen racisme en de door de staat gereguleerde migratie en in het vierde hoofdstuk op het racisme als middel om mensen een identiteit te verschaffen (persoonlijkheidsvormend) en uiteindelijk op de huidige vluchtelingenbewegingen.

Noten:

1) Hierbij kan vooral genoemd worden Michael R. Marrus, The Unwanted. European Refugees in the Twentieth Century, New York: Oxford University Press, 1985.